Χρήσεις αλλότριες προς το διοικητικό χαρακτήρα της Αγοράς είναι σπάνιες πλέον και περιορίζονται σε κάποιες οικίες στις παρυφές του χώρου που οριζόταν ως Αγορά τον 5ο αι. π.Χ. και σπανιότερα σε κάποια εργαστήρια. Πολυάριθμα είναι τα ευρήματα που μαρτυρούν το ρόλο της Αγοράς ως διοικητικού κέντρου: αγγεία με την επιγραφή ΔΕΜΟΣΙΟΣ που αποτελούν ταυτόχρονα επίσημες μονάδες μέτρησης χωρητικότητας, επίσημα μέτρα και σταθμά, κλεψύδρες, πινάκια δικαστών, πινάκια καταγραφής ιππέων και αλόγων, κατάδεσμοι (μαγικά κείμενα που «καταδένουν» τους αντιπάλους αυτού που καταφεύγει στη μαγεία, προκειμένου να μην τον βλάψουν ή για να τους βλάψει ο ίδιος), όστρακα από τη διαδικασία της οστρακοφορίας.
Παράλληλα, εμφανίζονται σε αυξανόμενους ρυθμούς μνημειακά έργα πλαστικής και μεταλλοτεχνίας, δημιουργίες φημισμένων καλλιτεχνών, όπως ο Φειδίας, ο Αγοράκριτος, ο Αλκαμένης, αλλά και ανωνύμων, όχι λιγότερο προικισμένων καλλιτεχνών. Το αριστούργημα της περιόδου είναι η χάλκινη κεφαλή της Νίκης, που χρονολογείται περίπου στο 425 π.Χ. και προέρχεται αναμφίβολα από κάποιο ναό. Το έργο ήταν αρχικά επίχρυσο και είχε ένθετα μάτια από πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους.
Ένα ακόμη εξαιρετικά σημαντικό γλυπτό έργο είναι η μαρμάρινη κεφαλή γυναικείας θεάς, η οποία, με βάση την τεχνοτροπική σύγκριση με την Άρτεμη της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα, αποδίδεται σε κάποιον από τους γλύπτες που εργάστηκαν για τη διακόσμηση του κορυφαίου αθηναϊκού μνημείου. Το έργο χρονολογείται στο 440-420 π.Χ. και είναι ένα από τα σημαντικότερα αυθεντικά κλασικά γλυπτά που βρέθηκαν στην Αγορά.
Ιδιαίτερα σημαντικές, για ιστορικούς λόγους, είναι οι δεκάδες αποσπασματικές Ερμές που βρέθηκαν στο χώρο της Αγοράς, γύρω από τη Βασίλειο και την Ποικίλη Στοά, και χρονολογούνται από τον 5ο έως το 2ο αι. μ.Χ. Η δημοτικότητα της ερμαϊκής στήλης (ενός πεσσού που απόληγε στην προτομή του Ερμή, ενώ δηλωνόταν ευκρινώς το ανδρικό μόριο), οφείλεται εν μέρει στο ότι ο Κίμωνας, μετά τη νίκη του επί των Περσών στο Ηίον της Θράκης, έλαβε την άδεια να στήσει τρεις τέτοιες στήλες στο χώρο της Αγοράς. Ο ακρωτηριασμός των Ερμών της Αγοράς, το 415 π.Χ., οδήγησε το αθηναϊκό κράτος σε μεγάλη κρίση, που κατέληξε τελικά στην καταδίκη μιας ομάδας νέων από τη χρυσή γενιά της αριστοκρατίας της πόλης, και κυρίως στην εξορία του Αλκιβιάδη.
Το λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνος Πατρώου, του 4ου αι. π.Χ., είναι το γνωστότερο πρωτότυπο έργο που μας έχει σωθεί. Το συγκεκριμένο έργο αναφέρεται από τον Παυσανία και οι ανασκαφείς το ταύτισαν με μεγάλο μαρμάρινο ντυμένο ακέφαλο άγαλμα που φυλάσσεται στο Μουσείο της Αγοράς. Σήμερα σώζεται σε ύψος 2,54 μ. Ο θεός ήταν ενδεδυμένος με πολυτελή χιτώνα και κρατούσε λύρα. Ένα άλλο άγαλμα θεότητας της ίδιας περίπου περιόδου είναι το κολοσσικό άγαλμα μιας γυναικείας μορφής, που θεωρείται αλληγορία, πιθανόν της Θέμιδας, αν και παλιότερα είχε υποστηριχθεί και η λανθασμένη άποψη ότι είναι η Δημοκρατία. Πρόκειται για έργο εξαιρετικής τέχνης, το οποίο δυστυχώς σώζεται αποσπασματικά.
Τα πολυάριθμα μνημεία της Αγοράς ήταν διακοσμημένα με αρχιτεκτονικά γλυπτά. Από το Ηφαιστείο σώζονται μόνο ορισμένες από τις μετόπες σε κακή κατάσταση. Εξίσου αποσπασματική είναι η αρχιτεκτονική γλυπτική από το Ναό του Άρεως, ο οποίος μεταφέρθηκε στην Αγορά τον 1ο αι. π.Χ. Τα πιο ωραία αρχιτεκτονικά γλυπτά που έχουν βρεθεί στην Αγορά ανήκουν στα ακρωτήρια της Στοάς του Ελευθερίου Διός. Σώζονται σε σχετικά καλή κατάσταση η κεφαλή μιας Νίκης του ύστερου 5ου αι. π.Χ. και ο θαυμάσιος κορμός με το χυτό ένδυμα μιας Νίκης, της οποίας δυστυχώς έχει χαθεί η κεφαλή.
Τα ανάγλυφα που σώζονται από την Αγορά είναι σχετικά ολιγάριθμα, αλλά παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Μια ανάγλυφη βάση αγάλματος του 4ου αι. π.Χ., πιθανόν αφιερώματος έπειτα από κάποια νίκη, διασώζει μια συμβολική παράσταση του αποβατικού αγώνα, ενός φυλετικού διαγωνισμού που λάμβανε χώρα στην περιοχή της Αγοράς κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Παναθηναίων. Ένα ακόμη ενδιαφέρον έργο είναι το ψηφισματικό ανάγλυφο που διακοσμεί το ψήφισμα κατά της τυραννίας του 337/336 π.Χ. Απεικονίζεται ο ένθρονος δήμος της Αθήνας (γενειοφόρος άντρας) τη στιγμή που τον στεφανώνει η προσωποποίηση της Δημοκρατίας (μια όρθια πεπλοφόρος γυναίκα).
Τα έργα μικροτεχνίας είναι πολυάριθμα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ένα ελεφαντοστέινο ειδώλιο με παράσταση του Απόλλωνα, έργο του 4ου αι. π.Χ.
Η κεραμική του 5ου αι. π.Χ. είναι διαφοροποιημένη σε σχέση με την αρχαϊκή. Κυριαρχούν τα μελαμβαφή και χονδροειδή χρηστικά αγγεία, τα οποία μπορεί να είναι δημόσιας ή ιδιωτικής χρήσης. Τα γραπτά αγγεία είναι λιγότερο διαδεδομένα και εμφανίζονται κυρίως στους αποθέτες των οικιών και των ιερών. Μεγάλος αριθμός κεραμικών και άλλων ευρημάτων προέρχεται από τον περίβολο του σταυροδρομιού. Ορισμένα από τα ερυθρόμορφα αγγεία της περιόδου είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα, επειδή παρουσιάζουν τελετές που ενδεχομένως να λάμβαναν χώρα στην Αγορά, όπως η λαμπαδηδρομία προς τιμή του Ηφαίστου.
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ
1. Μουσείο της Αγοράς. Όστρακα του Αριστείδη, του Θεμιστοκλή, του Κίμωνα και του Περικλή. 5ος αι. π.Χ. (Lang, M., The Athenian Citizen. Democracy in the Athenian Agora, Princeton 2004, p. 20, fig. 21).
2. Μουσείο της Αγοράς. Κλεψύδρα. 5ος αι. π.Χ. (Lang, M., The Athenian Citizen. Democracy in the Athenian Agora, Princeton 2004, p. 25, fig. 29).
3. Μουσείο Αγοράς B 30. Χάλκινη κεφαλή Νίκης. 425 π.Χ. (Camp, πίν. ΙΙΙ).
4. Μουσείο Αγοράς S 2094. Μαρμάρινη κεφαλή γυναικείας θεότητας. 440-420 π.Χ. Bol, P.C. κ.ά., Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst II. Klassische Plastik (Mainz 2004), εικ. 117. Reeder, E., Pandora. Women in Classical Greece (Baltimore 1995), n° 11.
5. Μουσείο Αγοράς. S 2452. Μαρμάρινη κεφαλή ερμαϊκής στήλης του 5ου αι. π.Χ., που βρέθηκε στον περίβολο στο σταυροδρόμι. (Camp, σελ. 99, εικ. 49).
6. Μουσείο Αγοράς S 2154. Λατρευτικό άγαλμα Απόλλωνος Πατρώου, έργο του Ευφράνορος. 4ος αι. π.Χ. (Wycherley, Thompson, pl. 69)
7. Μουσείο Αγοράς S 2370. Κολοσσικό άγαλμα γυναικείας μορφής, πιθανόν της Θέμιδας. Είχε στηθεί μπροστά στη Βασίλειο Στοά περίπου το 330 π.Χ. (Camp, σελ. 131, εικ. 78).
8. Μουσείο Αγοράς S 373. Μαρμάρινη κεφαλή Νίκης από ακρωτήριο της Στοάς του Διός Ελευθερίου. 5ος αι. π.Χ. (Wycherley, Thompson, pl. 51c).
9. Μουσείο Αγοράς S 312. Μαρμάρινο ακρωτήριο Νίκης της Στοάς του Διός Ελευθερίου. 5ος αι. π.Χ. (Wycherley, Thompson, pl. 52).
10. Μουσείο Αγοράς S 399. Ανάγλυφη βάση με παράσταση Νίκης ηνιόχου σε άρμα με αποβάτη. 5ος αι. π.Χ. (Wycherley, Thompson, pl. 66α).
11. Μουσείο Αγοράς Ι 6524. Ψηφισματικό ανάγλυφο το οποίο παριστάνει τη Δημοκρατία να στεφανώνει το Δήμο. Το ψήφισμα που αναγράφεται είναι κατά της τυραννίας. 336 π.Χ. (Lang, M., The Athenian Citizen. Democracy in the Athenian Agora, Princeton 2004, p. 18, fig. 29. / Wycherley, Thompson, pl. 53α).
12. Μουσείο Αγοράς. Ελεφαντοστέινο ειδώλιο αθλητή. 4ος αι. π.Χ.
13. Μουσείο Αγοράς. Μελαμβαφής κύλικα. Το πόδι φέρει τα γράμματα ΔΕ, δηλαδή Δημόσιον. (Lang, M., The Athenian Citizen. Democracy in the Athenian Agora, Princeton 2004, p.15, fig. 16.
14. Μουσείο Αγοράς P 23850. Ερυθρόμορφος χους παριστάνει νέο στεφανωμένο να οδηγεί άλογο. Ύστερος 5ος αι. π.Χ. Neils, J., Tracy, St.V., The Games at Athens, Princeton 2003, σελ. 23, εικ. 21.
15. Μουσείο Αγοράς P 28245. Ερυθρόμορφος χους με παράσταση λαμπαδηδρομίας. Ύστερος 5ος αι. π.Χ. Neils, J., Tracy, St.V., The Games at Athens, Princeton 2003, σελ. 26, εικ. 26.